Przyglądając się współczesnej fizjoterapii na przestrzeni kilku ostatnich lat można zaobserwować ogromny rozwój tej dziedziny. Zmiana ta spowodowana jest przede wszystkim dużą dostępnością rozmaitych technik terapeutycznych takich jak: masaż głęboki, terapia mięśniowych punktów spustowych, techniki powięziowe czy mobilizacje stawowe. Jednak nawet najdoskonalsze techniki to tylko zestaw narzędzi, który bez wiedzy anatomicznej, biomechanicznej, fizjologicznej może być całkowicie nieużyteczny, bądź użyteczny w bardzo miernym stopniu. Dlatego najważniejszym elementem skutecznej fizjoterapii zarówno dla fachowców, jak również dla ich pacjentów jest wiedza, umiejętność wyciągania wniosków z wywiadu, badań obrazowych i laboratoryjnych i wreszcie fachowe przeprowadzenie badania manualnego samego pacjenta. Dopiero wtedy można sięgnąć do technik terapeutycznych i zastosować te, które dla danej osoby są najbardziej wskazane. Wymienione elementy zawiera koncepcja Terapii Manualnej Rakowskiego.

Terapia Manualna Rakowskiego – co to jest?

Przez ponad 40 lat dr Andrzej Rakowski obserwował, przeprowadzał badania, opisywał sposoby reagowania narządu ruchu na różne bodźce zarówno chorobotwórcze (dekompensacyjne), jak również lecznicze. Przez ten czas sformułował najważniejsze zasady oraz koncepcję terapii nazwanej od jego nazwiska Terapią Manualną Rakowskiego (TMR).
Charakterystyczny dla TMR jest pogląd, że narząd ruchu będąc jedną ze sfer osobowości człowieka, integruje funkcje całości osobowości. Dzieje się tak, ponieważ kręgosłup wykazuje związki odruchowe z każdą komórką naszego ciała, z każdą tkanką, każdym narządem. Co ważne, również przeżywanie emocji pierwotnych u każdego człowieka, w drodze odruchu bezwarunkowego (całkowicie bez naszej kontroli), przenosi się na narząd ruchu podwyższając napięcie spoczynkowe mięśni, zmieniając wtórnie biomechanikę stawów, w efekcie doprowadzając do pojawiania się bardzo konkretnych objawów.
Informacje w ciele człowieka mogą przenosić się w obie strony tzn. od kręgosłupa do mięśni i odwrotnie, od kręgosłupa do narządu wewnętrznego i od narządu do kręgosłupa, ze sfery psychiczno-duchowej do narządu ruchu i odwrotnie. A zatem przez narząd ruchu możemy wpływać na funkcje narządów wewnętrznych np. jelita grubego, wątroby, płuc, serca, czy pęcherza moczowego.
Wykorzystując techniki odruchowe do stymulowania narządu ruchu np. igłoterapię, a także bardzo konkretne techniki mięśniowe możemy wpływać również na poziom napięcia emocjonalnego.

Sfery osobowości człowieka. Człowiek jako jedność psychofizyczna reaguje całą osobowością na bodźce przeciążające jak również leczące. Pomiędzy wszystkimi sferami osobowości przepływają informacje w każdą ze stron. Wprowadzając zmiany w jednej ze sfer, możemy dokonywać zmian w innych sferach.

Terapia Manualna Rakowskiego – dla kogo?

Na skutek przeciążenia statycznego, które dominuje w życiu współczesnego człowieka pojawiają się zmiany w narządzie ruchu pod postacią pól punktów maksymalnie bolesnych, pól punktów spustowych, punktów swoistych dla dysfunkcji stawowej, zmian odruchowych w tkance podskórnej. Przeciążenie statyczne to najczęściej mieszanka reakcji antygrawitacyjnych (każdy z nas musi przeciwstawiać się siłom grawitacji) z reakcjami narządu ruchu wywołanymi stresem, a także przeciążeniem dynamicznym.
System TMR może być z powodzeniem wykorzystywany do normalizacji narządu ruchu u osób:
• pracujących w długotrwałej pozycji siedzącej
• nie radzących sobie ze stresem
• uprawiających sport zawodowo lub amatorsko
• pracujących fizycznie.

Objawy przeciążenia statycznego mogą być niezwykle bogate, ponieważ osobowość człowieka reaguje całością, każdą sferą. Najprostszym i najczęściej pojawiającym się objawem jest ból w narządzie ruchu: mięśnia, ścięgna, kręgosłupa, stawu, głowy, kończyny. Mogą również pojawić się dolegliwości bólowe sugerujące choroby narządów wewnętrznych (w sytuacji, gdy badania wykluczają chorobę organiczną danego narządu) np. ból brzucha, bolesne parcie na mocz, ból przy oddychaniu, ból w rzucie serca (pseudokardiologiczny). Ponadto częstymi objawami są takie niepokojące dolegliwości jak np.: zawroty głowy, zasłabnięcia, omdlenia, połowicze bóle głowy, zaburzenia rytmu serca i wiele im podobnych, nazywane w TMR dolegliwościami migrenowo-wegetatywnymi.

Terapia Manualna Rakowskiego to niezwykle skuteczna metoda stosowana w dolegliwościach narządu ruchu mająca na celu doprowadzenie do równowagi całość osobowości człowieka. To również świetna profilaktyka dolegliwości kręgosłupa, mięśni i stawów dla pacjentów w każdym wieku.

Następstwa przeciążeń statycznych: pola punktów maksymalnie bolesnych (ból miejscowy zaznaczono niebieską kropką), pola punktów spustowych (ból lub inne objawy odczuwane przez pacjenta daleko od miejsca występowania tego pola, zaznaczono niebieskim pasmem). To samo pole może mieć cechy zarówno pola punktów maksymalnie bolesnych jak również pola punktów spustowych.

Terapia Manualna Rakowskiego – po co?

Wieloletnie obserwacje podczas pracy z tysiącami pacjentów upoważniają do stwierdzenia, iż większość, bo aż 70 – 80% z nich cierpi z powodu zaburzenia czynności narządu ruchu a nie rzeczywistych chorób. Zaburzenia te powinny być leczone czynnościowo, farmakoterapia jest w ich przypadku mało skuteczna lub zupełnie nie działa.

To co niezwykle istotne to fakt, że niektóre struktury narządu ruchu zmienione czynnościowo mogą generować objawy podobne, a nawet identyczne z objawami wywołanymi przez ucisk jądra miażdżystego na korzeń nerwowy. Jeśli więc pacjent cierpi na ból promieniujący do kończyny dolnej lub górnej, w badaniu kręgosłupa za pomocą rezonansu magnetycznego (MR) poszukuje się przepukliny jądra miażdżystego uciskającego na struktury nerwowe. U wielu chorych MR potwierdza konflikt dyskowo-korzeniowy, wówczas często neurochirurg proponuje leczenie operacyjne. Z badań zespołu dr. Rakowskiego wynika, że tylko około 1-3% tych osób rzeczywiście potrzebuje interwencji chirurgicznej. U pozostałych powinno się wdrożyć procedury badawcze, różnicujące a następnie terapeutyczne stosowane w systemie Terapii Manualnej Rakowskiego. Niezwykła skuteczność tych procedur wynika z faktu, że są one skierowane na bardzo konkretne struktury narządu ruchu (co ważne struktury te leżą często poza miejscem odczuwania dolegliwości). Badaniu i terapii poddaje się dokładnie te tkanki, które biorą udział w patologicznym procesie. Jest to możliwe dzięki wykorzystaniu wiedzy o charakterystyce objawowej tkanek narządu ruchu. Jest to unikalna wiedza, gromadzona przez dziesięciolecia, przez dr. Rakowskiego, nie spotykana w innych systemach terapii manualnej.   

Charakterystyka objawowa więzadła krzyżowo-guzowego. Czynnościowo zmienione więzadło krzyżowo-guzowe prowokuje dolegliwości bólowe wypromieniowane do kręgosłupa i/lub kończyny dolnej o topografii przypominającej ucisk korzenia S1. Niebieskimi polami zaznaczono możliwe miejsca występowania dolegliwości bólowych.

 Cele Terapii Manualnej Rakowskiego:

• zdefiniowanie rodzaju problemu pacjenta: czynnościowy, morfologiczny, mieszany,
• dokładne określenie jakie struktury narządu ruchu są zaangażowane w  ten proces,   
• zaindukowanie bodźców leczniczych (konkretnych technik manualnych) na dysfunkcyjne struktury,
• edukacja pacjenta w zakresie autoterapii oraz czynników negatywnego stymulowania (czynniki wywołujące, a następnie podtrzymujące dysfunkcję np. brak kompensacji po treningu sportowym).

Celem nadrzędnym TMR jest doprowadzenie narządu ruchu do równowagi mięśniowej, stawowej i powięziowej, dzięki czemu ustępują objawy, a także edukacja pacjenta w zakresie sposobów utrzymywania tej równowagi.

Terapia Manualna Rakowskiego – na czym polega?

Jest to terapia, w której terapeuta bardzo wnikliwie wysłuchuje pacjenta, dokonuje analizy badań obrazowych i laboratoryjnych, wykonuje testy czynnościowe i badanie aktywności tkankowej, a w końcu obserwuje reakcje narządu ruchu po zaindukowaniu bodźca leczniczego. W ten sposób prowadzi sesję terapeutyczną, by natychmiast podczas jej trwania dokonywały się zmiany w samopoczuciu danej osoby: zmniejszał się ból, zwiększała elastyczność mięśni, poprawiała ruchomość stawów. Zachęca się i uczy pacjenta aktywnego udziału w całym procesie zdrowienia. Zaangażowanie osoby poddawanej leczeniu jest podstawowym warunkiem powodzenia terapii. Polega na systematycznym i skrupulatnym wykonywaniu bardzo konkretnych, wyuczonych przez terapeutę technik autoterapeutycznych, mi.in.: mięśniowych, więzadłowych, powięziowych. Wielu pacjentów wymaga również zmian, korekt w nawykach myślowych, sposobach komunikowania się z otoczeniem – w szeroko rozumianych sposobach przeżywania stresu. W tym zakresie są edukowani zarówno indywidualnie jak i podczas warsztatów z Terapii Edukacyjnej.

W gabinecie terapeuta korzysta z następujących technik terapeutycznych:

• techniki manualne biomechaniczne (na stawy kręgosłupa, stawy krzyżowo-biodrowe, stawy kończyn: mobilizacje (bierne, czynne, pulsowane), manipulacje,
• techniki manualne odruchowe np.: mobilizacje uciskowe, igłoterapia, mobilizacje struktur dna miednicy z dostępu per rectum, mobilizacje struktur związanych ze stawem skroniowo-żuchwowym i mięśniami żucia, poizometryczna relaksacja mięśni, 
• techniki słowne: sugestie do zdrowienia, wizualizacje procesu zdrowienia, praca z myślami, uczuciami, techniki porozumiewania się, inne w zależności od potrzeb pacjenta (Terapia Edukacyjna).

Przykład techniki terapeutycznej biomechanicznej (mobilizacja prawego stawu krzyżowo-biodrowego przez rotację prawego talerza biodrowego w przód).

Przykład techniki terapeutycznej odruchowej (igłoterapia okostnej głowy strzałki od strony brzusznej).

Autorka: dr n. med. Janina Słobodzian-Rakowska